Sumarliði Einar Daðason

Það rýrnar allt í lífinu. Við eldumst öll og rýrnum. Höfum ekki sama þróttinn um sextugt eins og við höfðum um tvítugt. Dýr og plöntur gera það líka á þeirra lífskeiði. Að lokum líkur því með dauða. Það eru helst málmar sem viðhalda verðmæti sínum með aldrinum.

Þetta vita margir en ekki allir gera sér grein fyrir þessu.

Það er vonlaust að fara með ker fullt af fiski í Bónus til þess að fá mjólk, ost, brauð og lambalæri svo eitthvað sé nefnt. Upprunalegur tilgangur peninga er að auðvelda viðskipti. Gull og önnur verðmæti voru notuð til þess að geyma og sýsla með verðmæti. Núna eru peningar ávísun á verðmæti sem einhver annar getur borgað, sem hefur fengið verðmæti frá þér. Þetta er upprunalegur tilgangur peninga.

Svo datt mönnum í hug að gera peninga að vöru og það væri hægt að hagnast á því. Það var byrjað á því að lána peninga. Menn bjuggu til vexti til þess að hagnast og viðhalda verðmæti peninga sinna. Það var snjöll aðferð. Það var hægt að viðhalda „verðlausum“ peningum við upphaflegt verðmæti sitt (ef vel gengur) og jafnvel að fá smá bónus, sem oft voru notaðir til þess að brúa bilið ef einhver stóð ekki í skilum á geiðslum. Með vöxtum átti að öllu jöfnu að viðhalda verðmætum og koma í veg fyrir rýrnun.

Hér á Íslandi var ekki nóg að eiga pening og fá vexti af þeim. Þennslan var slík að peningar rýrnuðu með miklum hraða. Því meiri peningar sem voru í umferð .Þeim mun meira lækkaði verðmæti þeirra. Það var orðið nauðsynlegt fyrir þá sem eiga peninga að koma þeim í umferð strax og fá ávöxtun. Þeir sem raunverulega voru að búa til verðmæti voru fljótir að finna lyktina og hækkuðu bara verðið í þá átt sem markaðurinn þoldi. Þetta kallast verðbólga.

Þeir sem voru ríkir af peningum fundu líka lyktina á því hvernig hægt væri að græða á peningum; að lána peninga á háum vöxtum þannig að þeir ávöxtuðu fé sitt mjög vel, langt umfram áhættu sem fylgir því að lána peninga.

Þetta var ekki nóg. Það þurfti að græða líka á peningum aukalega.

Upp var því tekin verðtrygging (sem upphaflega vextir áttu að dekka). Það var fundin upp einhver aðferð að reikna út hvað verðmæti rýrnuðu og bæta því við höfuðstólinn – sem upphaflega vextir áttu að dekka.

Það var ekki nóg, heldur voru vextir verðtryggðir líka.

Þarna komum við inná afleiðuviðskipti, sem verðtrygging er. Hér á Íslandi er verðtrygging byggð á huglægu mati. Það er fundið út hvað „meðalfjölskylda“ eyðir miklu í hitt og þetta. Til dæmis matarinnkaup, fatnað, flugferðir, bílakaup, leiguverð íbúða og svo framvegis.

Eftir því sem meira er neytt því hærri verður verðbólgan. Því hærri sem verðbólgan er því hærri verður verðtrygging og vextir líka. Sem sagt, þeir sem eiga peninga til að lána öðrum eru stöðugt að græða langt umfram því sem vextir áttu að dekka. Þeir sem skulda tapa mun meira en þeir eiga skilið.

Afleiðuviðskipti, sem verðtrygging er, er ekkert annað en spákaupsmennska sem aðeins sérmenntaðir einstaklingar eiga að fást við, eftir langa menntun. Hér á Íslandi er þessum afleiðuviðskiptum varpað á þjóðina sem margir hafa varla háskólamenntun til þess að gera sér grein fyrir hvað þeir eru að hlekkja sig við í skuldafangelsi. Þegar fólk tekur verðtryggt lán, þá reiknast upphæðin langt í framtíðina með stjarnfræðilegum upphæðum, sem fólk tekur trúanlega að það verði komið með stjarnfræðilega há laun á sama tíma. Sú er raunin ekki.

Það þarf ekki nema íslenskt efnahagshrun, alvarlegan jarðskjálfta, eldgos, stríð eða önnur áföll, þá hækka lánin strax. Sem sagt lánveitandi er tryggður bak og fyrir, en lántakandi er hjálplaus og án allra varna.

Verðtrygging er bull og böl. Þetta er eitthvað sem þarf að afnema sem fyrst. Láta markaðinn stjórnast af eðlilegum vöxtum. Það er mikilvægt að það sé hægt að hafa neikvæða vexti af og til, til þess að auka hagvöxt. Það er ekki hægt með verðtryggingabulli.

Þetta atvik í Noregi með Viking Sky hlýtur að kenna okkur að við þurfum fleiri skip eins og Þór fyrir Landhelgisgæsluna og fleiri þyrlur. Bara á Akureyri er áætlað að 209 skemmtiferðaskip heimsæki Akureyri árið 2019. Með um 159.238 farþega fyrir utan áhafnir.

Þó það er að mestu um sumartímann þá kemur það ekki í veg fyrir svipað ástand gæti gerst eins og í Noregi.

Svo eru sjúkrahúsin ekki tilbúin að taka við miklum fjölda, hvorki á Akureyri né í Reykjavík. En sennilega er gert ráð fyrir fjöldahjálparstöðvar, eins og til dæmis ef stór flugslys verða.

	„Okkur er öllum brugðið“
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Þetta er engin smá aukning á íbúum þessa lands. Það er því ekki furða að það sé húsnæðisskortur. 355.620 manns.

Bara fyrir fimm árum þá vorum við 329.040 manns.

Mest af þessu eru innflytjendur, en þeir eru núna 43.430 manns. Sem er nánast tvöföldun frá 2014.

(Þetta á bara við þá sem eru löglega í landinu og eflaust má hækka þessa tölu með ólöglegum.)

Ég fagna þeim sem eru erlendis frá sem koma til landsins og vilja byggja upp með okkur. En mér sýnist ekki alltaf gert ráð fyrir þessari auknun. Einhverstaðar þurfa allir að búa.

	Landsmenn orðnir rúmlega 355 þúsund
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ég hjó eftir í fréttinni að flug­véla­eldsneytið er allt frá árinu 2006. Venjulegt bensín fyrir bíla byrjar að rýrna eftir 6-12 mánuði og almennt er eldsneyti ekki talið nothæft eftir tvö ár.

Þetta fer hins vegar eftir því hvernig eldsneytið er geymt. Við fullkomnar aðstæður getur það varðveist í mörg ár.

Þarna er verið að tala um allt að 12 ára gamalt flug­véla­eldsneyti til sölu. Það getur varla verið gott fyrir flugvélar þar sem öryggiskröfur eru miklar. En kannski er hægt að nýta það í eitthvað annað.

Hins vegar er tekið fram að „Það er á ábyrgð kaup­anda að meta og kanna gæðin [..]".

Ps. ég er ekki sérfræðingur í þessu, þetta er bara almenn þekking.

	Gæslan auglýsir olíu til sölu
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ég spyr bara spurningar hvað er verið að kaupa?

Ég reikna með að það sé verið að kaupa tæki og húsnæði. En í grunninn held ég að það sé verið að kaupa kvóta. Samkvæmt lögum þá er bannað að framselja kvóta eða selja hann því hann er eign þjóðarinnar.

Kannski geta eldri eða vitrari menn hjálpað mér að skilja hvernig hægt er að selja kvóta sem á annars að vera í opinberri eigu.

Ég hef heyrt áður að það sé verið að selja skip og báta sem eru varla færir um að veiða en hafa kvótann á bakvið sig. Með einhverjum hætti þá er skipum fargað og kvótinn fer áfram á næsta skip (Útgerð). Sel það ekki dýrara en ég keypti það.

Ég er á því að allir mega veiða. Greiði kannski auka skatt hvað það varðar. En ég er á móti því að fáir hafi einkaleyfi (nánast ókeypis) til þess að veiða á meðan öðrum er bannað.

	Keypti í HB Granda fyrir 21,7 milljarða
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt